Gryka jest rodzajem roślin zaliczających się do rodziny rdestowatych. Najbardziej zróżnicowane gatunki można znaleźć w Azji, ale część występuje również w Europie. Część gatunków jest jadalnych – do nich zalicza się uprawiana w Polsce gryka zwyczajna.
W zasadzie gryka dzieli się na dwa podstawowe, znane w Polsce gatunki. Gryka tatarka rozpowszechniła się w kraju dopiero po XV wieku i jest dziś uważana za chwast. Z kolei gryka zwyczajna, zwana również hreczką, jest gatunkiem jadalnym. To właśnie ona uprawiana jest przede wszystkim na polskich polach. Sprawdź, jak o nią dbać!
Gryka – historia uprawy
Grykę zwyczajną zaczęto uprawiać nawet do 2000 roku przed naszą erą, głównie na obszarze dzisiejszego Pakistanu. Następnie gryka zawitała również do Korei i Japonii, ze względu na cenne nasiona, ale również liści gryki, uważane tam za przekąskę. Od mniej więcej XIV wieku gryka była uprawiana za zachodzie Europy, w klimacie umiarkowanym, a także ogólnie na obszarze Europy i Azji.
Gryka zwyczajna – charakterystyka
Gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum Moench) zalicza się do roślin jednorocznych i zbóż rzekomych. Bardzo często kwitnąca gryka zapylana jest przez pszczoły miodne. Roślina dorasta zwykle do ok. 60 cm, choć może rosnąć w sprzyjających warunkach nawet do metra wysokości. Gryka intensywnie pachnie – i nie tyczy się to jedynie kwiatów, ale całego okazu.
Wygląd gryki
Ten gatunek gryki ma pustą wewnątrz, osiągającą średnicę do 6 mm łodygę ze zgrubieniami w obszarze międzywęźli. Liście są skrętoległe, gładkie wszędzie prócz przylistków pokrytych niewielkimi włoskami. Mają ciemnozielony kolor, nieco jaśniejszy od spodniej strony. Mogą osiągać nawet do 11 cm długości. Kwiaty gryki mają okwiat w kolorach białym, różowym i czerwonym, zwykle z ośmioma pręcikami i słupkiem złożonym z trzech szyjek. Kwitnienie trwa zwykle przez okres wakacyjny, tj. lipiec i sierpień. Po okresie kwitnienia na gryce wyrastają trójkątne, kanciaste orzechy.
Odmiany gryki zwyczajnej
Na świecie wybór odmian gryki jest duży, jednak w Polsce uprawia się tylko cztery z nich. Są to:
- „Kora”;
- „Panda”;
- „MHR Korona”;
- „MHR Smuga”.
Uprawa gryki – stanowisko, siew, plon
Gryka uznawana jest za roślinę zbożową, stąd też jej uprawa często przypomina właśnie uprawę zboża.
Wymagania glebowe
Gryka najlepiej rośnie na glebie lekkiej, próchniczej, o pH zbliżonym do obojętnego lub lekko kwaśnym. Będzie kiepsko plonować na podłożu bardzo suchym albo wręcz przeciwnie – podmokłym. Teren pod uprawę warto odpowiednio przygotować. Warto przeprowadzić wapnowanie, jeśli pH jest niższe niż 5. Dodatkowo gleba musi być dobrze napowietrzona. Niemniej istotne jest odchwaszczenie. W przypadku siewu wiosennego zazwyczaj stosuje się nawozy mineralne, które są następnie bronowane.
Nawożenie i nawodnienie gryki
Roślina ta preferuje raczej gleby umiarkowanie wilgotne. Źle znosi okresy suszy. Z uwagi na krótki okres wegetacji oraz wysokie dostosowanie uprawne może pozyskiwać składniki odżywcze ze źródeł, których nie wykorzystują inne rośliny. Zalecane nawożenie wygląda następująco:
- potas – 90 kg/ha przedsiewnie;
- fosfor – 60 kg/ha przedsiewnie;
- azot – 140 kg/ha, z czego 60% przedsiewnie, a 40% w okresie kwitnienia. Jeśli dawka fosforu wynosi do 40 kg/ha, można w całości zastosować ją przed siewem gryki.
Poleca się uprawiać grykę zwyczajną zwłaszcza po ziemniakach i strączkach. Dzięki temu nawożenie nie musi być tak intensywne.
Siew i zbiór gryki
Siew gryki warto przeprowadzić w odpowiedniej chwili. Roślina jest bowiem wrażliwa na suszę – może wypuszczać mniej wiechowatych kwiatostanów, co przekłada się na plonowanie. Co więcej, jest to również gatunek wrażliwy na przymrozki. Z tego powodu okres siewu powinien przypadać na drugi lub trzeci tydzień maja. Siew przeprowadza się na głębokość do 5 cm w przypadku gleb przepuszczalnych i do 3 cm w przypadku gleb cięższych i bardziej zwięzłych.
Zbiór gryki zwyczajnej
Gryka zwyczajna bardzo długo kwitnie, dlatego trudno znaleźć optymalny termin zbiorów przy dużej plantacji. Zazwyczaj czeka się, aż minimum 70% orzeszków ma ciemnobrązowe zabarwienie, a następnie dokonuje się zbioru kombajnem. To jednak nie wszystko. Nasiona gryki wymagają oczyszczenia m.in. z plew, a następnie wysuszenia do poziomu wilgotności, który nie przekracza 15%. W ten sposób zapewnia się im dłuższe przechowywanie.
Zazwyczaj w jednego hektara zasianej gryki można otrzymać nawet do 3 ton plonów. Jest to wartość podawane dla upraw, które są dobrze usytuowane, a dodatkowo mają w okolicy pasiekę. Wiele zapylaczy oznacza bowiem wiele orzeszków. W przeciętnym warunkach zbiór wynosi do 1,5 t na hektar.
Gryka – zastosowanie i przeznaczenie
Grykę można uprawiać do różnych celów. Wszystko zależy od tego, jak wykorzystywana jest roślina.
Nasiona gryki
Nasiona gryki zwyczajnej wykorzystywane są przede wszystkim w celach kulinarnych. Zawartość białka wynosi nawet do 16%. Ziarno gryki stosuje się w produkcji:
- mąki gryczanej zwanej też skrobią gryczaną;
- kaszy gryczanej;
- otrębów gryczanych;
- płatków gryczanych.
Spożywa się je samodzielnie, po wcześniejszym przygotowaniu, albo wykorzystuje do produkcji np. makaronów czy naleśników. Są polecane dla diabetyków. Cechuje je wysoka zawartość innych wartości odżywczych, np. kwasów organicznych, aminokwasów, związków mineralnych, witamin B1 i B2. Nie zawierają glutenu. Pod względem strawności gryka plasuje się między zbożami a roślinami strączkowymi.
Ziele gryki
Uznawane jest ono za ceniony surowiec zielarski, przede wszystkim z uwagi na wysoką zawartość rutyny. Ziele stosuje się w poprawie funkcjonowania naczyń krwionośnych, np. przy żylakach, hemoroidach. Z uwagi na właściwości lecznicze liście zebrane w odpowiednim okresie mogą pomagać przy nawracających krwawieniach. Niekiedy zarówno liście, jak i pędy stosuje się w formie przekąski.
Materiał paszowy
Do produkcji paszy wykorzystuje się głównie łuski, pył, plewy i słomę. Znacznie zwiększają one właściwości odżywcze paszy dla zwierząt, ale muszą być stosowane w odpowiedni sposób. Przede wszystkim nie należy ich podawać zwierzętom o jasnej, białej sierści. Mogą powodować u nich bowiem gryczaną wysypkę, która jest niczym innym jak fotouczuleniem.
Roślina miododajna
Niekiedy uprawa gryki jest łączona również z prowadzeniem pasieki. To o tyle uzasadnione, że jest to roślina miododajna. Z jej nektaru pszczoły miodne tworzą miód gryczany, kwiatowy. Zależnie od wydajności pasieki, może to być nawet do 100 kg pożytku pszczelego z każdego hektara kwitnącej gryki.
Jak widać, gryka jest rośliną o różnorakim zastosowaniu. Gdy wiesz, jak ją wysiewać i jak o nią dbać, jesteś w stanie zarobić na jej różnorakich częściach, łącząc kilka zastosowań gatunku. Gryka to roślina dość powszechna zwłaszcza w obszarze Janowa Lubelskiego, gdzie prowadzonych jest najwięcej upraw z uwagi na sprzyjające warunki. Polska jest piątym na świecie producentem gryki. Wykorzystuje się ją głównie do produkcji kaszy gryczanej z uwagi na wartości zawarte w gryce.