Rabata w ogrodzie i przed domem to miejsce, w którym coraz więcej osób uprawia ulubione rośliny. W przyrządzaniu potraw, zielarstwie, a także dekoracji ogrodu przydaje się topinambur. Uprawa tej rośliny nie jest trudna ani wymagająca, a efekty widoczne są przez wiele lat. W poradniku podpowiadamy, jakie cechy ma topinambur, dlaczego warto go uprawiać i co zrobić, żeby przynosił obfite plony tobie, a nie sąsiadowi.
Topinambur – charakterystyka i występowanie rośliny
Rośliny uprawiane w ogrodzie najczęściej dzieli się na dekoracyjne i jadalne. Tymczasem w przypadku topinamburu uprawa może mieć charakter zarówno dekoracyjny, jak i użytkowy. Helianthus tuberosus, jak brzmi jego łacińska nazwa, należy do rodziny astrowatych. Jest traktowany jako kwiat ozdobny, jednak jego bulwy są jadalne i można wykorzystywać je także jako warzywo.
Topinambur pochodzi z Ameryki Północnej i to tam w dużej mierze występuje dzika odmiana tej rośliny. Sadzonki, podobnie jak wiele innych, do Europy dostały się wraz z pierwszymi powracającymi kolonistami i stopniowo zaczęły pojawiać się na licznych polach uprawnych na południu kontynentu. W naszym kraju pierwsze rośliny uprawiano już w XVIII wieku, a z biegiem czasu powędrowały dalej na wschód.
Można mówić o swoistej „wędrówce” krzewów topinamburu. Roślina ta ma bardzo ekspansywny charakter i niejednokrotnie zdarzało się, że wykraczała poza granice plantacji. Zajmowała wówczas naturalne tereny, wypierając z nich rdzenne rośliny. W związku z tym w wielu krajach kładzie się ogromny nacisk na kontrolę plantacji topinamburu i zapobieganie rozprzestrzenianiu się sadzonek w środowisku naturalnym.
Bulwa czy słonecznik – dlaczego warto uprawiać topinambur?
Topinambur jest ceniony ze względu na żółte obfite kwiatostany, które gęsto porastają łodygi. W ogrodnictwie istotne są jadalne bulwy o charakterystycznym smaku. Szczególną uwagę zwracają na nie naukowcy, dla których szybki wzrost i łatwy rozsiew rośliny jest źródłem badań dotyczących przetwarzania ich na biomasę. Uprawa topinamburu w ogrodzie może zatem przynosić podwójne korzyści. Bardzo często bulwy tej byliny są wykorzystywane jako pokarm dla zwierząt hodowlanych, a także znajdują zastosowanie w kuchni.
Właściwości lecznicze topinamburu
Topinambur jest warzywem bardzo wartościowym, które często wykorzystuje się w przemyśle farmaceutycznym. Przede wszystkim zalecany jest w diecie cukrzyków, ponieważ zawarta w nim inulina reguluje poziom glikemii. Zawiera składniki potrzebne do rozwoju naturalnej flory bakteryjnej w układzie pokarmowym, dlatego zalecany jest też po zakończeniu kuracji antybiotykowej i zapobiega rozwojowi owrzodzeń jelita grubego, które często prowadzą do zmian nowotworowych.
Popularny słonecznik bulwiasty stosowany jest także w problemach z układem moczowym i niewydolnością wątroby. Ułatwia procesy pozbywania się toksyn z organizmu, a także usuwa alkohol z krwi. Składniki roślinny przyspieszają przyswajanie żelaza i magnezu, a także działają antystresowo i poprawiają koncentrację. Dodatkowo bulwy zalecane są przy zaparciach, a zawarte w nich substancje wykorzystuje się do łagodzenia objawów łuszczycy czy oparzeń.
Jak uprawiać topinambur, czyli słonecznik bulwiasty?
Z uwagi na duże żółte kwiaty porastające łodygi topinambur często nazywany jest słonecznikiem bulwiastym. Ta roślina nie ma wielkich wymagań dotyczących gleby i stanowiska, dlatego polecana jest początkującym ogrodnikom. Bardziej prawdopodobne jest to, że będziesz musiał kontrolować jej wzrost, niż martwić się nieobfitymi plonami lub chorobami.
Stanowisko i gleba dla topinamburu
Topinambur rośnie bardzo obficie, a łodygi mogą osiągać nawet wysokość dwóch metrów, dlatego przed rozpoczęciem uprawy musisz przygotować dla rośliny odpowiednie stanowisko. Poza tym topinambur ma bardzo niewielkie wymagania gruntowe i nie potrzebuje żyznego stanowiska. Przed wysiewem możesz zmieszać z ziemią uniwersalny nawóz, kompost czy obornik, ale i bez niego podziemny rozwój bulwy, a także porost łodygi i liści powinny być widoczne. Bylina lubi nasłonecznione stanowiska, jednak poradzi sobie także w półcieniu.
Najlepszym sposobem na rozpoczęcie uprawy będzie zdobycie bulwy topinamburu. Można wsadzić ją do gruntu lub doniczki, jednak odległość między bulwami nie powinna być mniejsza niż 40 centymetrów. Dla bulwy wykop dołek o głębokości do 10 centymetrów, a po zasypaniu obficie polej wodą. Roślina nie ma ograniczeń dotyczących pory sadzenia i odpowiednia będzie każda, o ile gleba nie jest zamarznięta. Bulwy są mrozoodporne, dlatego z łatwością przetrzymają zimę nawet zasadzone późną jesienią.
Pielęgnacja topinamburu
Jedyne, czego musisz bardzo pilnować przy uprawie rośliny, jest właściwa wilgotność gleby. Bylina musi mieć stały dostęp do wody, ponieważ przesuszona szybko obumiera. Jednocześnie nie może być uprawiana w miejscach, gdzie tworzą się kałuże i gromadzi się nadwyżka wód opadowych, ponieważ wówczas bulwy szybko zaczynają pleśnieć. Dlatego najlepszym i jedynym sposobem na utrzymanie odpowiedniej wilgotności jest regularne podlewanie, w czasie suszy i upałów nawet kilka razy na dobę.
Poza podlewaniem warto też nawozić roślinę odpowiednim preparatem zawierającym potas. Jego ilość zależy od żyzności gleby i w przypadku dobrych próchniczych podłoży wcale nie trzeba stosować dodatkowych wspomagaczy. Jest to o tyle ryzykowne, że zbyt duża zawartość azotu może być przyczyną chorób atakujących bulwy.
Przycinanie rośliny w ogrodzie
Roślinę charakteryzuje bardzo dynamiczny wzrost łodyg i liści, dlatego w małych ogrodach konieczne jest przycinanie jej w czasie wzrostu. Jeśli możesz sobie pozwolić na pozostawienie swobody wzrostu, łodygi topinamburu same obumrą pod koniec jesieni. Dlatego pozostanie ci jedynie przyciąć je na wysokości kilku centymetrów nad ziemią. Jednak pamiętaj o szybkim rozsiewaniu się topinamburu, ponieważ posadzony przy płocie i niekontrolowany może odwiedzić twojego sąsiada wbrew jego woli.
Kiedy i po co należy zbierać topinambur?
Najlepszą porą na zbiór bulw topinamburu jest jesień, choć teoretycznie można to robić przez cały rok. O tej porze jednak można połączyć zbiór z wyjęciem bulw na zimę, ponieważ część hodowców w ten sposób chroni je przed dużymi mrozami. Z jednej bulwy powstaje nawet kilkadziesiąt nowych o różnej wielkości. Dzięki temu możesz podzielić je na te, które przeznaczone zostaną do dalszej uprawy i te, które pozostaną do wiosennego wysiewu.
W kuchni bulwy topinamburu mogą z powodzeniem zastąpić ziemniaki. Przyrządza się je w podobny sposób, a zatem można je gotować, smażyć, dusić czy piec. Do przetwarzania wykorzystaj dobrze umyte bulwy w całości, ponieważ to właśnie skórka ma najwięcej składników odżywczych.