Pszenica orkisz, jak brzmi poprawna nazwa tego zboża, zalicza się do rodziny wiechlinowatych. Dziś jest to zboże spotykane raczej rzadko i nieco zapomniane. Jeszcze przed wiekami, zwłaszcza w średniowieczu, było powszechne. Dowiedz się o nim więcej!
Pszenica orkisz nazywana jest po prostu orkiszem albo szpelcem. Jest to roślina bardzo niedoceniana – jej miejsce zajęły gatunki, na które jest większe zapotrzebowanie lub takie, które są bardziej opłacalne w uprawie. Jakie wymagania ma orkisz? Jak podejść do jego uprawy? Sprawdź!
Orkisz – charakterystyka
Orkisz ceniony jest przede wszystkim z uwagi na niewielkie wymagania. To zboże dorastające w łanach do nawet 150 cm. Kwiaty, a potem nasiona są zebrane w kłosy o luźnej strukturze i dość łamliwe osadce. Pszenica orkisz może być:
- jara lub ozima;
- oścista lub bezostna.
Orkisz wyróżnia się kilkoma istotnymi cechami. To one sprawiają, że uprawa tego zboża sprawdza się w warunkach ekologicznych i jest coraz popularniejsza wśród rolników. Pszenica orkisz jest:
- odporna na skażenie, w tym radioaktywne;
- odporna na zanieczyszczenia w atmosferze;
- podatna na nawożenie kompostem;
- świetna w adaptacji na glebie ubogiej;
- odporna na niekorzystne warunki atmosferyczne.
Wady upraw orkiszu
Jedyną wadą jest to, że ziarno jest niewymłacalne. W efekcie uzyskuje się po odplewieniu ok. 70% tego, co przy omłocie. Dodatkowo orkisz plonuje o nawet do 20% gorzej niż pszenica. Zwykle po odplewieniu można uzyskać nawet 700 kg ziarna przy dobrej jakości ziemi i minimum 400 kg przy kiepskiej jakości. Wartości podane są w stosunku do tony kłosów. Zbiory przeprowadza się przez cały sierpień.
Polskie odmiany orkiszu
Istnieją dwie polskie odmiany orkiszu, które zostały oficjalnie uznane za właściwe do wysiewu. Są to:
- „Rokosz” – zarejestrowana w 2012 odmiana orkiszu ozimego;
- „Wirtas” – zarejestrowana w 2016 odmiana orkiszu jarego.
Pszenica orkisz – uprawa
Pod względem gleby pszenica orkisz nie jest wymagająca. Może rosnąć na podłożu bardzo ubogim w składniki odżywcze, a także przy niekorzystnej pogodzie. Warto mieć jednak na uwadze, że im gorsza gleba i jej przygotowanie, tym mniejsze plony. Co więcej, zboże to nie wymaga stosowania nawozów sztucznych, a co więcej – mogą one negatywnie wpływać na plon. O wiele lepiej sprawdza się po prostu kompost.
Siew orkiszu
Orkisz sieje się zazwyczaj później niż pszenicę, bo po początku października, a nawet w listopadzie czy grudniu. Im później, tym siew powinien być płytszy. Zazwyczaj siew jest bardziej złożony, bo wykonuje się go za pomocą specjalnego siewnika zbożowego, który przystosowany jest do obsługi grubych nasion. Odpowiedni rozstaw nasion wynosi od 3 do 7 cm, przy czym na hektar sieje się zwykle do 340 kłosków.
Pielęgnacja orkiszu
Orkisz na wiosnę warto bronować, aby zapobiec rozpowszechnieniu chwastów oraz rozpulchnić glebę po zimie. Następnie wskazane jest nawożenie, np. gnojówką i kolejne bronowanie. Gnojówkę stosuje się zwłaszcza w przypadku, gdy jesienią przed siewem był używany obornik.
Orkisz a choroby zbożowe
Orkisz, podobnie jak pszenica, podatny jest na szereg chorób. Z tego powodu ważne jest, aby stosować odpowiednie płodozmiany. Na tym samym terenie orkisz można siać co trzy lata – przynajmniej co tyle. W formie przedplonu sprawdzają się najlepiej, w kolejności od najkorzystniejszych:
- rośliny strączkowe;
- rzepak;
- soja;
- buraki;
- ziemniaki;
- kukurydza;
- owies;
- słoneczniki.
Przy słabszym przedplonie wskazane jest zastosowanie obornika, nawet łącznie z siewem.
Zastosowanie orkiszu
Orkisz, zwłaszcza z uprawy ekologicznej, to bardzo zdrowa alternatywa dla pozostałych zbóż. Ziarno dojrzałe wykorzystuje się zazwyczaj do produkcji mąki orkiszowej, z której natomiast przygotowuje się chleb – zwykle z dodatkiem innych mąk do poprawy smakowitości. Z kolei ziarno zielone wspomaga odchudzanie i stanowi dodatek do produktów dietetycznych. Dlaczego orkisz jest tak ceniony? Przede wszystkim z uwagi na właściwości odżywcze. Zawiera bowiem:
- nawet 17% białka, co stanowi wartość prawie o połowę większą niż w przypadku pszenicy; dodatkowo białko jest wysokostrawne – nawet w ponad 80%;
- wysoką zawartość gflutenu;
- dużą ilość fitosteroli, które wpływają na obniżenie cholesterolu we krwi;
- witaminę E;
- witaminy z grupy B – najwięcej ze zbóż;
- witaminę A;
- witaminę D;
- składniki mineralne, w tym miedź, kobalt, a także fosfor, cynk i żelazo.
Orkisz jest rzadko uprawiany w Polsce, ale wraca powoli do łask w uprawach ekologicznych. To roślina mało wymagająca, o dobrej odporności na niekorzystne warunki. Ziarno orkiszu korzystnie wpływa na zdrowie, jeśli stanowi element diety.